Spacery z przewodnikiem to cykl spacerów organizowanych od 2016 roku dla Mieszkańców Malborka oraz turystów przez Oddział Przewodnicki Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego im. Stefana Dubyny w Malborku. Spacery miały na celu pogłębienie w świadomości mieszkańców Malborka bogatej i niekiedy skomplikowanej historii. Historii, którą na co dzień mijamy na każdym kroku idąc do pracy, do szkoły spacerując po naszym mieście. Historii cichej, ukrytej, przyczajonej, będącej na wyciągnięcie ręki i czekającej aż ją wspólnie odkryjemy. Dla turystów odwiedzających Malbork jest to okazja to poznania miejsc, które kiedyś kształtowały miasto, dziś pełnią zupełnie inną funkcję albo pamięć o nich pozostała jedynie na fotografiach. Poniżej pierwsza propozycja dla mieszkańców i turystów:
MALBORK - MIASTO, GDZIE PIENIĄDZ LEŻY NA ULICY
Od zarania dziejów, rozwój każdego miasta uwarunkowany był rozwojem handlu i przemysłu. Z nimi natomiast nierozerwalnie związany był pieniądz. Gdy było go dużo - miasta kwitły, gdy go brakowało - podupadały. Jak każde miasto tak i Malbork miał czasy lepsze i gorsze, co znaczy, że mieszkańcom raz żyło się lepiej raz gorzej.
U swoich początków Malbork miał to szczęście, że mieścił się tu zamek komturski a następnie główna siedziba Wielkich Mistrzów Zakonu Krzyżackiego. Miasto rozkwitało. Gościł w jego murach kwiat rycerstwa europejskiego. Pieniądz przechodził z rąk do rąk a mieszkańcom żyło się dostatnio. Jednak nadeszły czasy wojen a z nimi kolejne oblężenia i zniszczenia. Po czasach krzyżackich nadeszły czasy polskie. Przywileje królewskie sprawiły, że miasto „stanęło na nogi”. W XVII wieku w okresie wojen szwedzkich przez miasto przechodziły niezliczone rzesze wojsk różnych nacji, co w znaczącym stopniu nadszarpnęło miejską „kasę”. Gdy ucichły huki armat i muszkietów, Malbork złapał kolejny oddech. Mijały lata, minęła też i władza polskich Królów. Po pierwszym rozbiorze Polski, Malbork został zajęty przez prusaków. Ale spokój nie trwał długo. W pierwszych latach XIX wieku przez Malbork na wschód ciągnęły oddziały Wielkiej Armii Cesarza Francuzów, która po kilku miesiącach zdziesiątkowana i wycieńczona wróciła na zachód. W ślad za nią podążały wojska rosyjskie. „Wizyty” wojsk odbiły się i to znacząco na finansach miasta oraz sytuacji ekonomicznej jego mieszkańców. Jednak XIX wiek to przede wszystkim wiek rewolucji przemysłowej. W Malborku rozwinął się przemysł. Do miasta dotarła kolej. Ludziom żyje się dobrze. Rozwinęły się także instytucje finansowe - banki czy kasy zapomogowo-pożyczkowe. Duża ich ilość wskazywała, że mieszkańcom Malborka żyło się dostatnio. Do czasu, kiedy przyszła wojna. Działania I wojny światowej nie dotarły do miasta, ale odcisnęła swoje piętno ekonomiczne. Jak by tego było mało, „walcem” ekonomicznym przetoczył się przez świat kryzys gospodarczy lat 20-tych, a następnie tragedia II wojny światowej. W trakcie spaceru nawiążemy do tych zagadnień i pokażemy to co pozostało do dnia dzisiejszego.
1. Nasz spacer rozpoczynamy na skwerze Miast Partnerskich, przy drogowskazie, gdzie znajduje się powiększona kopia rewersu Szeląga Konrada III von Jungingena. W oryginale miał on 20 mm średnicy, wagę przeciętną 1,63 g i srebro 12 próby (obecnie próba 750). Na monecie znajduje się tarcza zakonna i napis - MONETA DNORVM PRVCIE (moneta panów pruskich).
Czasy lepsze i czasu gorsze nie omijały także krzyżaków. W 1413 r. z grzywny pruskiej wybijano już 117 szelągów próby 7,5 (obecnie próba 406) a w roku 1422 aż 261 próby 6 (obecnie próba 375).
2.Stojąc przy drogowskazie warto spojrzeć w kierunku rzeki Nogat. Widnieje tam masywny gmach tzw. Nowego Ratusza (obecnie Urząd Miasta) wybudowany w latach 1927 - 1930. Poza pomieszczeniami dla urzędników magistratu budynek mieścił także pomieszczenia dla Biblioteki Publicznej, Szkoły Handlowej, kawiarni oraz Miejskiej Kasy Oszczędnościowej (Stadtsparkasse). Obecnie w miejscu Kasy znajduje się dzisiaj Biblioteka Pedagogiczna. Kasa została założona w 1845 r. a jej pierwszą siedzibą były pomieszczenia Ratusza Staromiejskiego. Pod koniec I Wojny Światowej aż 4 240 osób lokowało w niej 3 636 334 marek, a w 1923 r. już 5 321 osób na kwotę 344 mln marek. W 1930 r. przeniesiono siedzibę do nowego Ratusza. Zatrudnienie znalazło 10 pracowników. Rada nadzorcza składała się z 24 miejscowych kupców i urzędników.
Budynek Urzędu Miasta, Plac Słowiański 5
3. Budynek Poczty wybudowany w latach 1891-1893, wzniesiono przy skrzyżowaniu d. ul. Szkolnej i Garbarskiej (17 Marca i Poczty Gdańskiej). Nadesłany najprawdopodobniej z Berlina projekt zrealizowany został na miejscu pod kierownictwem mistrza budowlanego Wohlbriicka. Jak większość budowli państwowych w Prusach, poczta charakteryzowała się ceglanym licem elewacji i neogotycką stylistyką. Powstał gmach na rzucie prostokąta, jednopiętrowy, z dwuspadowym, wysokim dachem zakończonym dekoracyjnymi maswerkowo-sterczynowymi szczytami. Od strony ul. Garbarskiej, przy boku elewacji tylnej, wybudowano wysmukłą wieżę z zegarem, zwieńczoną balkonem i ażurowym hełmem. W środku fasady znalazł miejsce płytki, trzyosiowy ryzalit z dekoracyjnym szczytem, mieszczący w blendzie ponad piętrem owalny kartusz z orłem cesarskim. Na elewacjach bocznych, w płytkich blendach, znajdowały się graffitowe sentencje i herby miast pruskich. Do podstawowych zadań należała ekspedycja przesyłek listowych, towarowych i pieniężnych, ale także obsługa książeczek oszczędnościowych.
Budynek Poczty - skrzyżowanie ulic 17 Marca i Poczty Gdanskiej
4. Dawny Kommunalbank für die Ostmark (Bank Komunalny Marchii Wschodniej) (ob. SKOK, d. PKO) zbudowany został w latach 1921-1922 na skrzyżowaniu ulic Zakonu Niemieckiego i Garbarskiej (ob. 17-go Marca i Poczty Gdańskiej), na miejscu restauracji Zum Ordensbrau. Budynek uzyskał formę dużej, dwupiętrowej, szczytowej kamienicy mieszczańskiej od zachodu oraz długą elewację boczną, dostosowaną do linii regulacyjnej zabudowy ulicy Garbarskiej. Trzecie piętro umieszczono w kondygnacji dachowej, zaopatrując je w okna wstawione w facjaty zwieńczone prostymi, trójkątnymi szczytami, będącymi odpowiednikiem surowego i wysmukłego szczytu fasady. W przyziemiu budynku urządzono salę operacji bankowych, a na piętrach biura i mieszkania dla pracowników.
Dawny Kommunalbank für die Ostmark (Bank Komunalny Marchii Wschodniej
5. Danziger Privat-Aktion-Bank powstał w Gdańsku w 1856 r. Malborska filia przy Schulstraße 43, (Szkolnej obecnie 17 Marca). Wybudowany w 1912 r. w duchu barokowej, szczytowej kamienicy mieszkalnej. Jego tynkowana, piętrowa, pięcioosiowa fasada zamknięta została dwukondygnacyjnym, malowniczym szczytem łagodnie spływającym szerokimi wolutami na boki elewacji. Całości dopełniała bujna, reliefowa roślinność, a w otoczeniu otworów okiennych występowaly typowo barokowe motywy architektoniczne. Ponad wejściem umieszczono kartusz z herbem Gdańska a dalej na lewo herby Elbląga, Malborka, Słupska i Chojnic gdzie bank miał swoje oddziały. W latach 30-tych przeniesiono siedzibę banku do kamienicy przy tej samej ulicy pod nr 12. Budynek przejęła filia Banku Drezdeńskiego. Ostatni dyrektor - Ferdinand Kluge (1898-1961) - po II WŚ nadzorował wszystkie filie tego banku w RFN. Obecnie w budynku działa Bank BNP Paribas S.A. Oddział w Malborku.
6. Landesbank der Provinz Ostprußen (Sparkasse) (Bank Krajowy Prowincji Prusy Wschodnie). Budynek wybudowany w 1930 r. na skrzyżowaniu ul. Zakonu Niemieckiego 1 i Große Geistlichkeit. Po wojnie znajdowała się tu m.in. apteka, sklep z firanami a obecnie pokoje gościnne.
7. Bankgeschäft - Sigfried Ruhm przy Große Geistlichkeit 13, skrzyżowanie z Nikolaus-Fallensteinstrasse (ul. Piłsudskiego/Sierakowskich). Jedyny prywatny bank w Malborku założony w 1928 r. przez Siegfrieda Ruhma, członka Izby Handlowej w Gdańsku. Bank działał w sieci Centralnego Związku Niemieckich Banków i Firm Bankierskich. Niestety budynek uszkodzony w czasie działań wojennych, po wojnie ruinę rozebrano.
8. Za panowania króla Stefana Batorego miał miejsce jeden z trzech okresów działalności mennicy malborskiej. Na rogu skrzyżowania ulic Piłsudskiego i Sierakowskich, na dużym kamieniu znajduje się powiększona kopia awersu szeląga Stafana Batorego. Widoczny na niej jest orzeł z koroną, na piersi którego widnieje królewski herb. Na otoku widnieje napis „SOLIDVS TERRARVM PRVS” - „Szeląg ziemi pruskiej”, rok emisji czyli 1584 oraz trójkąt oznaczający mennicę malborską.
Moneta umieszczona na skrzyżowaniu ulic Piłsudskiego i Sierakowskich
9. Na pl. Kazimierza Jagiellończyka znajduje się powiększona kopia monety 3 öre Zygmunta III Wazy, bitej w Malborku w 1593 r. Awers i rewers znajdują się odpowiednio przy południowym i północnym wejściu na plac. Na awersie znajduje się wizerunek Króla a na otoku napis w tłumaczeniu „Z bożej Łaski szwedzki, gocki, wandalski i polski król”. Natomiast na rewersie monety znajduję się od góry: trzy herby - Szwecji, Wazów oraz Polski, nomonał „3 öre” a poniżej obok daty - (15) „93” - po lewej stronie „pierścień” - braci Goebeliuszów, dzierżawców mennicy malborskiej - a po prawej od daty „trójkąt” - Gracjana Gonzalo, mincerza malborskiego”.
10. Dotarliśmy do końca lub jak kto woli początku ulicy Kościuszki. Tu na murze oporowym znajduje się wizerunek awersu Szeląga Konrada III von Jungingena. Widnieje na nim tarcza Wielkiego Mistrza i napis: MAGIST' CONRADVS’ TERCIVS oraz symbol literowy „M” oznaczający mennicę malborską.
11. Pierwszy dworzec kolejowy powstał w 1852 r. gdy do Malborka dotarła kolej od strony wschodniej. Obecny budynek dworca pochodzi z 1891 r. i po ostatniej renowacji z 2012 r. odzyskał swój dawny blask. Na jego terenie działał kantor wymiany walut. Mieścił się na peronie nr 3. Rozpoczął działalność na początku lat 20-tych. Na początku prywatny, a od 1930 r. przejęty przez Deutschen Verkehrs-Kredit-Bank AG (Niemiecki Bank Transportowy którego 51% udziałów posiadały koleje niemieckie). Był jednym z 39 kantorów tego banku na dworcach kolejowych i kolejowych przejściach granicznych. Bank istnieje do dziś jako Deutschen Verkehrs Bank DVB Bank SE. W Malborku miała miejsce głównie wymiana Marek na Guldeny Gdańskie. W marcu 1939 r. 1 Marka to 2,12 Guldeny.
I tu nasz spacer zakończymy. Temat z oczywistych względów nie został wyczerpany, ale trzeba coś zostawić na kolejne Spacery z Przewodnikiem.
Zapraszamy.
Spacer opracował Bogdan Mąder - przewodnik turystyczny z Oddziału Przewodnickiego PTTK Malbork.
Od zarania dziejów, rozwój każdego miasta uwarunkowany był rozwojem handlu i przemysłu. Z nimi natomiast nierozerwalnie związany był pieniądz. Gdy było go dużo - miasta kwitły, gdy go brakowało - podupadały. Jak każde miasto tak i Malbork miał czasy lepsze i gorsze, co znaczy, że mieszkańcom raz żyło się lepiej raz gorzej.
U swoich początków Malbork miał to szczęście, że mieścił się tu zamek komturski a następnie główna siedziba Wielkich Mistrzów Zakonu Krzyżackiego. Miasto rozkwitało. Gościł w jego murach kwiat rycerstwa europejskiego. Pieniądz przechodził z rąk do rąk a mieszkańcom żyło się dostatnio. Jednak nadeszły czasy wojen a z nimi kolejne oblężenia i zniszczenia. Po czasach krzyżackich nadeszły czasy polskie. Przywileje królewskie sprawiły, że miasto „stanęło na nogi”. W XVII wieku w okresie wojen szwedzkich przez miasto przechodziły niezliczone rzesze wojsk różnych nacji, co w znaczącym stopniu nadszarpnęło miejską „kasę”. Gdy ucichły huki armat i muszkietów, Malbork złapał kolejny oddech. Mijały lata, minęła też i władza polskich Królów. Po pierwszym rozbiorze Polski, Malbork został zajęty przez prusaków. Ale spokój nie trwał długo. W pierwszych latach XIX wieku przez Malbork na wschód ciągnęły oddziały Wielkiej Armii Cesarza Francuzów, która po kilku miesiącach zdziesiątkowana i wycieńczona wróciła na zachód. W ślad za nią podążały wojska rosyjskie. „Wizyty” wojsk odbiły się i to znacząco na finansach miasta oraz sytuacji ekonomicznej jego mieszkańców. Jednak XIX wiek to przede wszystkim wiek rewolucji przemysłowej. W Malborku rozwinął się przemysł. Do miasta dotarła kolej. Ludziom żyje się dobrze. Rozwinęły się także instytucje finansowe - banki czy kasy zapomogowo-pożyczkowe. Duża ich ilość wskazywała, że mieszkańcom Malborka żyło się dostatnio. Do czasu, kiedy przyszła wojna. Działania I wojny światowej nie dotarły do miasta, ale odcisnęła swoje piętno ekonomiczne. Jak by tego było mało, „walcem” ekonomicznym przetoczył się przez świat kryzys gospodarczy lat 20-tych, a następnie tragedia II wojny światowej. W trakcie spaceru nawiążemy do tych zagadnień i pokażemy to co pozostało do dnia dzisiejszego.
1. Nasz spacer rozpoczynamy na skwerze Miast Partnerskich, przy drogowskazie, gdzie znajduje się powiększona kopia rewersu Szeląga Konrada III von Jungingena. W oryginale miał on 20 mm średnicy, wagę przeciętną 1,63 g i srebro 12 próby (obecnie próba 750). Na monecie znajduje się tarcza zakonna i napis - MONETA DNORVM PRVCIE (moneta panów pruskich).
Czasy lepsze i czasu gorsze nie omijały także krzyżaków. W 1413 r. z grzywny pruskiej wybijano już 117 szelągów próby 7,5 (obecnie próba 406) a w roku 1422 aż 261 próby 6 (obecnie próba 375).
2.Stojąc przy drogowskazie warto spojrzeć w kierunku rzeki Nogat. Widnieje tam masywny gmach tzw. Nowego Ratusza (obecnie Urząd Miasta) wybudowany w latach 1927 - 1930. Poza pomieszczeniami dla urzędników magistratu budynek mieścił także pomieszczenia dla Biblioteki Publicznej, Szkoły Handlowej, kawiarni oraz Miejskiej Kasy Oszczędnościowej (Stadtsparkasse). Obecnie w miejscu Kasy znajduje się dzisiaj Biblioteka Pedagogiczna. Kasa została założona w 1845 r. a jej pierwszą siedzibą były pomieszczenia Ratusza Staromiejskiego. Pod koniec I Wojny Światowej aż 4 240 osób lokowało w niej 3 636 334 marek, a w 1923 r. już 5 321 osób na kwotę 344 mln marek. W 1930 r. przeniesiono siedzibę do nowego Ratusza. Zatrudnienie znalazło 10 pracowników. Rada nadzorcza składała się z 24 miejscowych kupców i urzędników.
Budynek Urzędu Miasta, Plac Słowiański 5
3. Budynek Poczty wybudowany w latach 1891-1893, wzniesiono przy skrzyżowaniu d. ul. Szkolnej i Garbarskiej (17 Marca i Poczty Gdańskiej). Nadesłany najprawdopodobniej z Berlina projekt zrealizowany został na miejscu pod kierownictwem mistrza budowlanego Wohlbriicka. Jak większość budowli państwowych w Prusach, poczta charakteryzowała się ceglanym licem elewacji i neogotycką stylistyką. Powstał gmach na rzucie prostokąta, jednopiętrowy, z dwuspadowym, wysokim dachem zakończonym dekoracyjnymi maswerkowo-sterczynowymi szczytami. Od strony ul. Garbarskiej, przy boku elewacji tylnej, wybudowano wysmukłą wieżę z zegarem, zwieńczoną balkonem i ażurowym hełmem. W środku fasady znalazł miejsce płytki, trzyosiowy ryzalit z dekoracyjnym szczytem, mieszczący w blendzie ponad piętrem owalny kartusz z orłem cesarskim. Na elewacjach bocznych, w płytkich blendach, znajdowały się graffitowe sentencje i herby miast pruskich. Do podstawowych zadań należała ekspedycja przesyłek listowych, towarowych i pieniężnych, ale także obsługa książeczek oszczędnościowych.
Budynek Poczty - skrzyżowanie ulic 17 Marca i Poczty Gdanskiej
4. Dawny Kommunalbank für die Ostmark (Bank Komunalny Marchii Wschodniej) (ob. SKOK, d. PKO) zbudowany został w latach 1921-1922 na skrzyżowaniu ulic Zakonu Niemieckiego i Garbarskiej (ob. 17-go Marca i Poczty Gdańskiej), na miejscu restauracji Zum Ordensbrau. Budynek uzyskał formę dużej, dwupiętrowej, szczytowej kamienicy mieszczańskiej od zachodu oraz długą elewację boczną, dostosowaną do linii regulacyjnej zabudowy ulicy Garbarskiej. Trzecie piętro umieszczono w kondygnacji dachowej, zaopatrując je w okna wstawione w facjaty zwieńczone prostymi, trójkątnymi szczytami, będącymi odpowiednikiem surowego i wysmukłego szczytu fasady. W przyziemiu budynku urządzono salę operacji bankowych, a na piętrach biura i mieszkania dla pracowników.
Dawny Kommunalbank für die Ostmark (Bank Komunalny Marchii Wschodniej
5. Danziger Privat-Aktion-Bank powstał w Gdańsku w 1856 r. Malborska filia przy Schulstraße 43, (Szkolnej obecnie 17 Marca). Wybudowany w 1912 r. w duchu barokowej, szczytowej kamienicy mieszkalnej. Jego tynkowana, piętrowa, pięcioosiowa fasada zamknięta została dwukondygnacyjnym, malowniczym szczytem łagodnie spływającym szerokimi wolutami na boki elewacji. Całości dopełniała bujna, reliefowa roślinność, a w otoczeniu otworów okiennych występowaly typowo barokowe motywy architektoniczne. Ponad wejściem umieszczono kartusz z herbem Gdańska a dalej na lewo herby Elbląga, Malborka, Słupska i Chojnic gdzie bank miał swoje oddziały. W latach 30-tych przeniesiono siedzibę banku do kamienicy przy tej samej ulicy pod nr 12. Budynek przejęła filia Banku Drezdeńskiego. Ostatni dyrektor - Ferdinand Kluge (1898-1961) - po II WŚ nadzorował wszystkie filie tego banku w RFN. Obecnie w budynku działa Bank BNP Paribas S.A. Oddział w Malborku.
6. Landesbank der Provinz Ostprußen (Sparkasse) (Bank Krajowy Prowincji Prusy Wschodnie). Budynek wybudowany w 1930 r. na skrzyżowaniu ul. Zakonu Niemieckiego 1 i Große Geistlichkeit. Po wojnie znajdowała się tu m.in. apteka, sklep z firanami a obecnie pokoje gościnne.
7. Bankgeschäft - Sigfried Ruhm przy Große Geistlichkeit 13, skrzyżowanie z Nikolaus-Fallensteinstrasse (ul. Piłsudskiego/Sierakowskich). Jedyny prywatny bank w Malborku założony w 1928 r. przez Siegfrieda Ruhma, członka Izby Handlowej w Gdańsku. Bank działał w sieci Centralnego Związku Niemieckich Banków i Firm Bankierskich. Niestety budynek uszkodzony w czasie działań wojennych, po wojnie ruinę rozebrano.
8. Za panowania króla Stefana Batorego miał miejsce jeden z trzech okresów działalności mennicy malborskiej. Na rogu skrzyżowania ulic Piłsudskiego i Sierakowskich, na dużym kamieniu znajduje się powiększona kopia awersu szeląga Stafana Batorego. Widoczny na niej jest orzeł z koroną, na piersi którego widnieje królewski herb. Na otoku widnieje napis „SOLIDVS TERRARVM PRVS” - „Szeląg ziemi pruskiej”, rok emisji czyli 1584 oraz trójkąt oznaczający mennicę malborską.
Moneta umieszczona na skrzyżowaniu ulic Piłsudskiego i Sierakowskich
9. Na pl. Kazimierza Jagiellończyka znajduje się powiększona kopia monety 3 öre Zygmunta III Wazy, bitej w Malborku w 1593 r. Awers i rewers znajdują się odpowiednio przy południowym i północnym wejściu na plac. Na awersie znajduje się wizerunek Króla a na otoku napis w tłumaczeniu „Z bożej Łaski szwedzki, gocki, wandalski i polski król”. Natomiast na rewersie monety znajduję się od góry: trzy herby - Szwecji, Wazów oraz Polski, nomonał „3 öre” a poniżej obok daty - (15) „93” - po lewej stronie „pierścień” - braci Goebeliuszów, dzierżawców mennicy malborskiej - a po prawej od daty „trójkąt” - Gracjana Gonzalo, mincerza malborskiego”.
10. Dotarliśmy do końca lub jak kto woli początku ulicy Kościuszki. Tu na murze oporowym znajduje się wizerunek awersu Szeląga Konrada III von Jungingena. Widnieje na nim tarcza Wielkiego Mistrza i napis: MAGIST' CONRADVS’ TERCIVS oraz symbol literowy „M” oznaczający mennicę malborską.
11. Pierwszy dworzec kolejowy powstał w 1852 r. gdy do Malborka dotarła kolej od strony wschodniej. Obecny budynek dworca pochodzi z 1891 r. i po ostatniej renowacji z 2012 r. odzyskał swój dawny blask. Na jego terenie działał kantor wymiany walut. Mieścił się na peronie nr 3. Rozpoczął działalność na początku lat 20-tych. Na początku prywatny, a od 1930 r. przejęty przez Deutschen Verkehrs-Kredit-Bank AG (Niemiecki Bank Transportowy którego 51% udziałów posiadały koleje niemieckie). Był jednym z 39 kantorów tego banku na dworcach kolejowych i kolejowych przejściach granicznych. Bank istnieje do dziś jako Deutschen Verkehrs Bank DVB Bank SE. W Malborku miała miejsce głównie wymiana Marek na Guldeny Gdańskie. W marcu 1939 r. 1 Marka to 2,12 Guldeny.
I tu nasz spacer zakończymy. Temat z oczywistych względów nie został wyczerpany, ale trzeba coś zostawić na kolejne Spacery z Przewodnikiem.
Zapraszamy.
Spacer opracował Bogdan Mąder - przewodnik turystyczny z Oddziału Przewodnickiego PTTK Malbork.