SPACERKIEM PO PIASKACH

Spacery z przewodnikiem to cykl spacerów organizowanych od 2016 roku dla Mieszkańców Malborka oraz turystów przez Oddział Przewodnicki Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego im. Stefana Dubyny w Malborku. Spacery miały na celu pogłębienie w świadomości mieszkańców Malborka bogatej i niekiedy skomplikowanej historii. Historii, którą na co dzień mijamy na każdym kroku idąc do pracy, do szkoły spacerując po naszym mieście. Historii cichej, ukrytej, przyczajonej, będącej na wyciągnięcie ręki i czekającej aż ją wspólnie odkryjemy. Dla turystów odwiedzających Malbork jest to okazja to poznania miejsc, które kiedyś kształtowały miasto, dziś pełnią zupełnie inną funkcję albo pamięć o nich pozostała jedynie na fotografiach. Poniżej druga propozycja dla mieszkańców i turystów:

SPACER PO PIASKACH

Historia dzielnicy sięga końca XIII wieku. Wtedy Krzyżacy założyli tu folwark, który funkcjonował także w czasach polskich. W późniejszych czasach wokół folwarku zaczęły powstawać gospodarstwa indywidualne. Folwark przerodził się w wieś, która szybko się rozwijała nie tylko ekonomicznie, ale także terytorialnie sięgając granic pobliskiego miasta Malborka stając się jego wschodnim przedmieściem. Miasta, które na przełomie XIX/XX wieku rozwijało się bardzo energicznie. W 1902 r. do Malborka przyłączono część Piasków przylegającą bezpośrednio do miasta a w 1912 r. pozostałą część wsi. Już jako dzielnica miasta Piaski nadal się rozwijały. W 1913 r. oddano do użytku duży kompleks koszarowy. W 1914 r. Piaski podłączono do kanalizacji miejskiej. Po I wojnie światowej z osady o charakterze rolniczym przerodziła się w dzielnicę przemysłową. W latach 20-tych XX w. oddano do użytku port rzeczny a w jego rejonie sukcesywnie rozrastała się strefa przemysłowa z tartakiem, wytwórnią materiałów budowlanych, dużą mleczarnią, wytwórnią wyrobów gumowych zatrudniające 300 osób i wiele innych. Powstawały miejsca pracy, potrzebni byli pracownicy, dla których wybudowano liczne osiedla zarówno kamienic wielorodzinnych jak też domków jedno- i dwurodzinnych. W trakcie działań wojennych w 1945 roku zabudowa dzielnicy generalnie nie ucierpiała a ogromna większość mieszkańców jeszcze przed nadejściem frontu został ewakuowana. Już wiosną 1945 r. pierwsi osadnicy przywracali dzielnicę do życia.
http://m.82-200.pl/2020/06/orig/trasa-malborkv2-6131.jpg
1. Nasz spacer rozpoczynamy na skrzyżowaniu ul. Koszykowej z aleją Wojska Polskiego, dawnym traktem na Elbląg a w późniejszym czasie Elbinger Straße.
Przy skrzyżowaniu do dzisiaj znajduje się budynek, w którym mieściła się gorzelnia, sklep i gospoda - Zur Duetschen Eiche należący do Erwina Zeigerta przy Elbinger Straße 62. Sąsiadował z nim budynek piekarni z ciastkarnią przy Elbinger Straße 64-65, założoną przez urodzonego w powiecie sztumskim malborskiego mennonitę, Hermanna Dycka. W 1925 r. syn Hermanna, Kurt, przekazał interes swojej najstarszej siostrze.
http://m.82-200.pl/2020/06/orig/piaski-piekarnia-karczma-6126.jpg
http://m.82-200.pl/2020/06/orig/1-2-6060.jpg
2.Pod koniec XIII wieku w rejonie skrzyżowania powstał folwark, jeden z kilku jakie krzyżacy w tym czasie założyli na terenie komturstwa malborskiego. Podstawowym zadaniem folwarków w okolicach Malborka było stworzenie zaplecza gospodarczego dla stołecznego zamku. Uprawiano tam zboża i hodowano zwierzęta, przede wszystkim konie, ale również krowy, owce, świnie, drób, pszczoły. Hodowla ta zapewniała odpowiednią liczbę koni wierzchowych i roboczych, mięsa, wełny na odzież, miodu, wosku na świece i pieczęcie, ryb i jajek na okres postu itp. Po raz pierwszy folwark był wzmiankowany 1398 r. Zabudowa folwarczna skupiała się wokół dziedzińca, a całe założenie miało prostokątny plan. Budowle mieszkalne, będące rezydencją zarządcy gospodarstwa wzniesione były zazwyczaj z trwałego materiału (cegły i kamienie), zaś zabudowania gospodarcze – z drewna bądź w konstrukcji szkieletowej. Całość otoczona była płotem, wałem ziemnym lub murem zaopatrzonym w bramę wejściową. Krzyżackie i polskie źródła pisane informują o budynkach i pomieszczeniach znajdujących się na terenie folwarków. W przekazach mamy zapisy o kuchni, kaplicy, piwnicy, łaźni, refektarzu, karwanie, oborze, stajni, owczarni, chlewie, piekarni, słodowni i browarze. W czasach polskich, na początku XVI wieku powstała ekonomia malborska. Przejęła ona część folwarków krzyżackich w tym Piaski i rozwinęła w nich szeroko zakrojoną działalność gospodarczą.
http://m.82-200.pl/2020/06/orig/piaski-folwark-zamkowy-historia-malborka-1457-1772-6125.jpg
3. Rozwijająca się wieś i rosnąca liczba ludności niejako wymusiła budowę szkoły. W 1905 r. wybudowano tam szkołę ludową. Piętrowy budynek z wysokim poddaszem wybudowano z czerwonej cegły. Wieś rozwijała się nadal, co spowodowało jej rozbudowę, którą przeprowadzono w 1912 r. Od 1928 r. do 1939 r. w szkole uczyły się dzieci wyznania katolickiego. Obecnie w budynku mieści się przychodnia zdrowia i apteka (budynek po lewej stronie).
http://m.82-200.pl/2020/06/orig/4-6064.jpg

4.Pod koniec 1928 roku, naprzeciwko szkoły, po drugiej stronie drogi (Elbinger Straße) został oddany do użytku nowy budynek szkolny. Pomogło to objąć nauczaniem dzieci uczące się dotychczas w różnych nieodpowiednich izbach, np. koszarowych. W nowym obiekcie naukę rozpoczęła młodzież ewangelicka. Podział szkoły na wyznaniowe trwał do 1939 r. Stworzono wówczas oddzielne szkoły: dla chłopców w nowym budynku, a dla dziewcząt w starym. W maju 1940 roku ukończono budowę sali gimnastycznej i zachodniego skrzydła nowej szkoły. Do tegoż budynku przeniesiono szkołę dziewcząt. W latach II wojny światowej budynek dziewcząt był zajmowany do celów wojskowych. Młodzież musiała skupić się w zachodnim budynku, nadal korzystając z sali gimnastycznej. Jednakże w czerwcu 1944 roku przerwano nauczanie a pomieszczenia szkolne dostosowano na potrzeby szpitala wojskowego. Salę gimnastyczną przerobiono na stajnię dla koni.
W latach 1927-1929 jako nauczyciel w szkole pracował Ferdinand Schulz niemiecki konstruktor lotniczy, lotnik sportowy, szybownik i instruktor szybownictwa. W 1924 roku ustanowił swój pierwszy rekord świata - leciał 8 godzin i 42 minuty.

http://m.82-200.pl/2020/06/orig/3a-6061.jpg
http://m.82-200.pl/2020/06/orig/3b-6062.jpg
W 1925 roku przy wsparciu Ferdinanda Schulza utworzono „Zachodniopruski Związek Lotniczy” z siedzibą w Malborku. W maju 1928 roku przeleciał nad Malborkiem. Był to pierwszy lot w historii szybownictwa, który odbył się nad miastem. W dniu 16 czerwca 1929 roku, lecąc samolotem „Marienburg” razem z Bruno Kaiserem do Sztumu na uroczystość odsłonięcia pomnika lotników (gdzie miał zrzucić wieniec), rozbił się na sztumskim rynku. Obaj lotnicy zginęli. W latach 1935-1945 jedna z malborskich szkół (na Wielbarku) nosiła imię Ferdinanda Schulza.
Już 4 września 1945 roku w szkole na Piaskach zadźwięczał dzwonek dla polskich uczniów i tak jest do dnia dzisiejszego.
http://m.82-200.pl/2020/06/orig/3c-6063.jpg

5. W 1908 r. rozpoczęto budowę trzeciego w Malborku kompleksu koszarowego. W skład koszar wchodziły budynki dowództwa, koszarowe stajnie, wozownie, kuźnie oraz w sąsiedztwie budynki mieszkalne dla dowództwa jednostki. Na potrzeby jednostki powstała na jej terenie bocznica kolejowa. W 1913 r. w koszarach utworzono 21 Mazurski Batalion Taborowy (Transportowy). W sierpniu 1914 r. batalion wyruszył na front i nigdy już do koszar nie powrócił. Po I wojnie światowej i ograniczeniu liczebności armii niemieckiej do 100 tys. żołnierzy zawodowych koszary przejęło miasto. Jedyną wojskową instytucją, jaka miała swoją lokalizację w koszarach było Okręgowe Biuro Rekrutacyjne. W jednym z budynków mieściła się Komenda Policji, w części budynków stajni i wozowni umieszczono garaże i warsztaty naprawcze dla autobusów komunikacji miejskiej. Inne pomieszczenia miasto wynajmowało licznym firmom np. zakładom meblowym braci Philipp, wytwórni cukierków i konfitur Gustawa Goldammera, filii znanej w Niemczech gorzelni Winkelhausena, filii fabryki maszyn rolniczych „Hodam & Ressler Landwirtschaftliche Maschinenfabrik” z Gdańska (WMG), a także fabryki młynów C. Strehlau & Söhne, którą po 1933 r. przeniesiono w sąsiedztwo parku (teren dzisiejszego Nyborg-Mawent). Po 1933 r. koszary stopniowo były przejmowane przez armię niemiecką. Umieszczono tu m.in. pododdziały łączności, szkołę kawalerii i kierowców, pododdziały obrony przeciwlotniczej. Po II WŚ zostały zajęte przez WP. W maju 1949 r. przeniesiony został z Modlina 1. Warszawski Pułk Czołgów Średnich im. Bohaterów Westerplatte uzbrojony w czołgi T-34/85. W 1952 r. po poligonie pułk przeniesiony został do Elbląga. Od 01.06.1952 r. w koszarach ulokowano 41 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego. W 1989 roku jednostkę przeniesiono do tzw. „Czerwonych Koszar” a budynki przez kilka lat niszczały. Część rozebrano, część przebudowano. Obecnie są wyremontowane i zaadaptowane na potrzeby szkolnictwa, hotelarstwa, mieszczą się tu różnego rodzaju hurtownie, sklepy i zakłady usługowe. W 1962 r. w części zabudowań oddano do użytku Wytwórni Makaronów późniejszej Malma S.A.
http://m.82-200.pl/2020/06/orig/5a-6065.jpg
http://m.82-200.pl/2020/06/orig/5b-6066.jpg
http://m.82-200.pl/2020/06/orig/piaski-koszary-6130.jpg
http://m.82-200.pl/2020/06/orig/5c-6067.jpg
http://m.82-200.pl/2020/06/orig/5d-6068.jpg
http://m.82-200.pl/2020/06/orig/5e-6069.jpg

6. Za terenem koszar, po prawej stronie ulicy widzimy przykład przedwojennej drewnianej zabudowy jednorodzinnej. Jednej z niewielu już zachowanych. W głębi widzimy budynek Kościoła Nowoapostolskiego. Wyznanie ma swój początek w pierwszych dziesięcioleciach XIX-go wieku. Powstało, jako wyraz tęsknoty niektórych głęboko wierzących chrześcijan europejskich za pierwotną nauką Jezusa i wiarą pierwotnego chrześcijaństwa oraz dążenia do przywrócenia urzędu apostołów. Świadomi nieodzowności istnienia urzędu apostolskiego, celem zachowania istoty wiary i czystości Ewangelii i nauki Jezusa Chrystusa, modlili się o ponowne posłanie apostołów. Pierwsze zbory powstały w Anglii. W Malborku zbór powstała wraz z napływem wykwalifikowanych robotników kolejowych z Niemiec i w 1928 roku liczył 350 wyznawców. Od 1910 do 1928 roku miejscem spotkań i modlitwy było mieszkanie fotografa Karla Mullera przy Langasse 11 (ob. Kościuszki). W 1928 roku zbudowano świątynię przy Elbinger Strasse 506. Obiekt miał 260 m2 powierzchni z salą kościelną na parterze, w głębi, której znajdował się ołtarz. Gmina przestała istnieć po 1945 r. Opuszczony budynek niestety niszczeje.

7.Po I wojnie światowej i po ustaleniu przez zwycięskie mocarstwa nowych granic Niemiec na wschodzie, napłynęła do Malborka liczna rzesza uchodźców z terenów tzw. polskiego korytarza. Magistrat musiał podjąć śmiałą decyzję o wybudowaniu dla nich nowych mieszkań. Uzgodniono, że ze względów oszczędnościowych, a także z powodu wzrostu popularności wśród społeczeństwa ogródków przydomowych, najdogodniejszy będzie model szeregowych oraz wolno stojących domów jednopiętrowych. Już w pierwszych miesiącach 1920 r. rozpoczęły się prace przy budowie osiedla domów jednorodzinnych, zawierających 44 mieszkania, na tyłach dworca kolejowego, przy ulicach Elbląskiej (Wojska Polskiego) i Klonowej (gen. Maczka). W następnych latach osiedle rozrosło się do kilkudziesięciu budynków jedno-, dwu- i wielorodzinnych. Dla rozwoju budownictwa w międzywojennym Malborku duże znaczenie miało wejście na miejscowy rynek powstałej w 1918 r. w Królewcu spółdzielni mieszkaniowej „Ostpreussische Heimstatte GmbH”. Malborska filia „Arbeitsgenossenschaft für Heimstattenbau e.G.m.b.H. Marienburg”, powstała w lipcu 1921 r. Jedną z pierwszych realizacji było wzniesienie szeregowych domków na Piaskach, głównie dla robotników kolejowych, przy ulicach Żywopłotowej (Wołyńska) i Wiązowej (Chopina). Spółdzielnia była tak ekspansywna, że już kilka lat później wchłonęła nieduże malborskie towarzystwa budowlane „Adsbau” i „Wohnungsbau- und Siedlungsgenossenschaft Marienburg”.
http://m.82-200.pl/2020/06/orig/7-6070.jpg
http://m.82-200.pl/2020/06/orig/7b-6071.jpg

8.Przy al. Wojska Polskiego dzisiaj znajdują się zakłady Nyborg-Mawent. W miejscu tym przy skrzyżowaniu dawnych ulic Parkstraße (Ciepła) i Elbinger Straße (Wojska Polskiego) mieściła się filia fabryki młynów Ostdeutsche Mühlenbau Anstalt C.Strehlau & Söhne (Erich u. Hellmut Strehlau), która do 1933 r. mieściła się w koszarach po batalionie taborowym. Po II wojnie światowej na mocy Orzeczenia Nr 21 Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 12 lutego 1948 r. o przejściu przedsiębiorstw na własność Państwa została upaństwowiona. Niestety większość maszyn została wywieziona przez zwycięską armię na wschód. W 1956 r. na bazie ocalałych zabudowań powstała Malborska Fabryka Wentylatorów - Mawent. W 2001 r. nastąpiło wejście firmy Nyborg AS (Norwegia) do Mawent SA jako inwestora strategicznego, po przejęciu 40% udziałów. W 2005 r. powstaje Nyborg-Mawent S.A. (60% udziałów Nyborg S.A.).
http://m.82-200.pl/2020/06/orig/8a-6073.jpg
http://m.82-200.pl/2020/06/orig/8b-6074.jpg

9.Za osiedlem mieszkaniowym i zabudową fabryczną znajdował się cmentarz katolicki, na którym znajdował się wielki grobowiec Wunderlichów - niderlandzkiej rodziny przybyłej na Żuławy w XVIII w. Cmentarz został zlikwidowany po II wojnie światowej. Jego teren został włączony do parku, jednak dzięki rosnącym drzewom doskonale zachował się układ alejek.
http://m.82-200.pl/2020/06/orig/cmentarz-6129.jpg

10.Cmentarz sąsiadował z parkiem miejskim założonym w 1910 r. który był sukcesywnie powiększanym i urządzanym. Regularne, oświetlone alejki parkowe, korty tenisowe, boiska. W ostatnich latach duża część parku poddana została rewitalizacji. Na podstawie dawnego układu alejek odnowiono ich nawierzchnię, ustawiono nowe ławeczki, zainstalowano oświetlenie. Dokonano także wielu nowych nasadzeń krzewów ozdobnych i drzew. Założono łąki kwiatowe. Park otrzymał swoje drugie życie.
http://m.82-200.pl/2020/06/orig/park-miejski-367745-fotopolska-eu-6127.jpg
http://m.82-200.pl/2020/06/orig/img-20200530-170357-6128.jpg
I na tym, w tak pięknym miejscu, jakim jest park, zakończymy spacer po dzielnicy Piaski. Terytorialnie największej dzielnicy Malborka. Z tego powodu wielu tematów nie można było poruszyć czy nawet o nich wspomnieć, ale zapewne przyjdzie na to jeszcze sposobność w następnym spacerze z przewodnikiem, na który zapraszam.

Spacer opracował Bogdan Mąder - przewodnik turystyczny z Oddziału Przewodnickiego PTTK w Malborku.
http://m.82-200.pl/2020/06/orig/spacery-logotypy-6232.png

Drukuj